Rewitalizacja Twierdzy Wisłoujście. Trzyletnie prace zakończą się za rok. Jak Twierdza Wisłoujście wygląda teraz?

Prace w Twierdzy Wisłoujście trwają od 2021 roku. Nad charakterystycznym wieńcem, okrągłym murem otaczającym wieżę twierdzy, w tym roku odtworzono zadaszenie. To jedna z najbardziej widocznych zmian w militarnym zabytku. Wieniec znajduje się w sercu dawnego tzw. fortu carré, czyli czworobocznego założenia umocnień dookoła wieży ostatniej obrony.

- Chcemy przywrócić twierdzę do działalności kulturalnej, promującej dziedzictwo Gdańska, Pomorza, ale także dziedzictwo europejskie – mówił podczas ostatniej prezentacji zaawansowania prac Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska, którego oddziałem jest Twierdza Wisłoujście. - To, dlatego że gdańszczanie od samego początku, tworząc fortyfikację, zapraszali tutaj z całej Europy najbardziej znamienitych mistrzów. Stąd też fortyfikacje były budowane początkowo w szkole starowłoskiej, potem nowowłoskiej, później szaniec został wykonany też w szkole staroholenderskiej. Obiekt ten niszczał od końca XIX wieku, został też dotkliwie zniszczony w czasie II wojny światowej. Dopiero po 2004 roku pojawiły się środki, głównie z Unii Europejskiej, na rewitalizację tego obiektu – dodał.

Pierwotnie, w XVI wieku, wieniec był murem okalającym wieżę z dwoma rzędami okien umożliwiających ostrzał artyleryjski. W XVII wieku, wraz z rozbudową fortyfikacji, okna na dolnych kondygnacjach zamurowano, a na zewnątrz muru wybudowano kamieniczki z przeznaczeniem na kwatery mieszkalne dla oficerów. Te ostatnie otrzymały nową, nawiązującą do historycznej, stolarkę okienną oraz XVII-wieczne kolory. Wewnątrz kwater zaplanowano sale warsztatowe oraz sale wystawiennicze.

- Każdy, kto wpływa do Gdańska od strony zatoki, w pierwszej kolejności zwraca uwagę na Zakręt Pięciu Gwizdków i pomnik poświęcony obrońcom Westerplatte, tuż za Westerplatte Gdańsk wita Twierdzą Wisłoujście – zaznaczył Mieczysław Struk, marszałek województwa pomorskiego, finansujący ponad 80 proc. kosztów prac. - Czekam na kolejne etapy rewaloryzacji i moment, kiedy będziemy mogli przywitać tutaj mieszkańców Gdańska, Pomorza oraz turystów. Twierdza Wisłoujście to ważny zabytek i część naszego dziedzictwa kulturowego. Nie tylko Gdańska, ale całego Pomorza – dodał.

Prace rewitalizacyjne prowadzone są obecnie także w bastionach Ostroróg oraz Południowo-Wschodnim, które również zostaną udostępnione do zwiedzania turystom. Trwa ich zabezpieczanie przed wilgocią i odgrzybianie. Planowane jest też wyrównanie dziedzińca wewnętrznego fortu carré.

Muzeum Gdańska realizuje też dwa przedsięwzięcia na Szańcu Wschodnim. Trwają prace rewaloryzacyjne tzw. koszar napoleońskich, w których powstanie Centrum Archeologiczno-Turystyczne oraz tzw. hangaru uniwersyteckiego, przejętego od Uniwersytetu Gdańskiego. W nim znajdzie się model okrętu św. Jerzy, sala wystawiennicza, punkt recepcyjny oraz toalety i pomieszczenia sanitarne. Trzecią z inicjatyw będzie całoroczna ścieżka plenerowa, która zwrócić ma uwagę na najważniejsze elementy krajobrazu, w tym prochownie.

W trakcie prowadzonych prac doszło do kilku ciekawych odkryć. Na jednym z kamiennych parapetów górnej kondygnacji okien wieńca odkryto prawdopodobnie jedyną w Polsce nowożytną nastawę artyleryjską oraz zlokalizowano prawdopodobne miejsce przetrzymywania XIX-wiecznego satyryka Johannesa Trojana.

Jak informuje Andrzej Gierszewski, rzecznik Muzeum Gdańska, sporym zaskoczeniem było odkrycie XVI-wiecznej bramy wjazdowej do twierdzy, zlokalizowanej od strony Martwej Wisły. Podczas prac na dziedzińcu fortu carré odkryto także ślady szyn, które od II połowy XIX do początku XX wieku ułatwiały transport amunicji do fortyfikacji artyleryjskich na Stogach.

Umocnienia w miejscu twierdzy istniały prawdopodobnie już w XIII w., pierwsze wzmianki o drewnianej strażnicy w Wisłoujściu pochodzą z końca wieku XIV. Murowaną wieżę obronną wzniesiono w 1482, wieniec wokół niej – w 1562, czworoboczne ziemno-drewniane fortyfikacje wokół powstały w 1577 roku. W 1608 przybrały one ostateczny kształt ceglano-ziemnego fortu carré otoczonego fosą z czterema bastionami w rogach: Artyleryjskim, Ostroróg, Południowo-Wschodnim i Furtą Wodną. Na przełomie I i II ćwierci XVII w. powstał Szaniec Wschodni i flankujący twierdzę po drugiej stronie Wisły – Zachodni, oddzielone od lądu kolejnymi fosami.

Po 1623 roku stacjonowała tu flota Królestwa Polskiego. Na 2 lata, w 1734 roku, twierdza została poddana wojskom carskim w wojnie o sukcesję korony między europejskimi koalicjami stronników Stanisława Leszczyńskiego i przyszłego Augusta III Sasa. Pod kontrolę pruską twierdza przeszła po II rozbiorze Polski w 1793 roku. Po poddaniu Gdańska wojskom napoleońskim w 1807 przeszła pod ich kontrolę, Francuzi z kolei poddali ją 6 lat później po epizodzie I wolnego miasta. Twierdza nigdy nie została zdobyta szturmem. W XIX w. jej znaczenie militarne wygasło.

Było tu pruskie więzienie, gdzie przetrzymywano m.in. polskich działaczy i powstańców, oraz magazyny amunicyjne. W okresie Wolnego Miasta Gdańska w południowej fosie twierdzy swoją przystań miał Polski Klub Morski – najstarszy jachtklub w historii krajowego żeglarstwa, jako Akademicki Klub Morski bazujący przy forcie do dziś. W 1945 roku podczas sowieckiego szturmu gdańska Twierdza Wisłoujście została poważnie zniszczona. Została udostępniona do zwiedzania dopiero w 1992 roku. Korytarze i kazamaty fortyfikacji, szczególnie bastionu południowo-wschodniego, są największym miejscem zimowania nietoperzy w Gdańsku i okolicach.

Prace rewaloryzacyjne na Twierdzy Wisłoujście o łącznej wartości 29,6 mln zł prowadzone są obecnie z czterech źródeł finansowania, z czego trzy pochodzą z programów realizowanych przez UE. 25,5 mln zł pochodzi ze środków województwa pomorskiego, tj. pożyczka miejska w ramach regionalnego programu operacyjnego na lata 2014-2020 o wartości 9,36 mln zł netto. 15 milionów netto z pożyczki rewitalizacyjnej, której operatorem jest Pomorski Fundusz Rozwoju.

Na prace w koszarach napoleońskich pozyskano z kolei środki w wysokości 1,2 mln złotych z programu Interreg „Południowy Bałtyk” 2014-2020. Gmina Miasta Gdańska dotuje prace w wysokości 4,1 mln złotych netto, z czego 1,6 mln przeznaczono na rewaloryzację koszar, zaś blisko 2,5 mln stanowi wkład w ramach pożyczki rewitalizacyjnej.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź "Dziennik Bałtycki" codziennie. Obserwuj dziennikbaltycki.pl!